Prof.Dr. Esin ŞENOL 

Gazi University Faculty of Medicine 

Infectious Diseases and Clinical Microbiology  

Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 

Grip (influenza, flu ) ve zatürre (pnömoni), tüm dünyada  erişkin ölümlerinin en önemli nedenleri arasındadır. 

Grip nedeniyle yıllık 3-5 milyon kişinin hastanelerde izlenildiği  ve 300 ile 650 bin  arasında kişinin öldüğü tahmin edilmektedir.  

Zatürre ise yılda yaklaşık 3-4 milyon ölüme yol açmakta olup, Avrupa’da erişkin ölümlerinin en sık nedenidir. 

Her iki hastalık için de etkin ve emniyetli aşılar bulunmaktadır. 

Bu nedenle grip ve zatürre nedeniyle ölümler, aşı ile önlenilebilir ölümler olarak değerlendirilmektedir. 

Hem grip hem zatürrenin uzamış, ağır ve ölümcül seyretme sıklığı  bazı duyarlı gruplarda daha yüksektir. 

Bu iki hastalık için de mevcut aşılar, özellikle riskin yüksek olduğu gruplarda  önerilmekte, böylece bugün için kayıt edilmiş ölümlerin en az üçte birinin önlenebileceği öngörülmektedir. 

GRİP (İNFLUENZA) AŞILARI  

Dünya’da yol açtığı salgınlar ile savaşlardan çok insan ölümlerine yol açan grip ile ilgili aşılamanın tarihi yaklaşık bir asırdır. 

İlk grip aşısı 1943 yılında kullanılmıştır.

1977 yılından bu yana da ,aşılar  aynı biçimde ,  hastalık ile ilişkili   en güncel suşları  içerecek (A/H3N2, A/H1N1 ve B virüslerI ) şekilde  hazırlanılmaktadır. 

Aşı içeriği ,  Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) tarafından “WHO Global Influenza Surveillance and Response System” aracılığı ile , her yıl kuzey  yarım küre için Mart, güney yarım küre için Eylül başında belirlenmekte, dağıtımları ise sırasıyla Eylül ve Mart aylarında yapılmaktadır. 

Grip Aşıları; 

İnaktif aşılar 

2 A ve 1 B suşu içeren “trivalan” ve  2A ve 2B suşu içeren “kuadrivalan” aşılar  mevcuttur. 

Aşı, virüsün bağışıklık sistemini uyaran bölümünden hazırlanmış olup, hastalık oluşturma riski yoktur. 

6 aydan büyük herkes için uygundur.

En sık yan etkisi; aşının uygulandığı, deltoid kasında ağrı, hassasiyet, kızarıklık olup kısa sürelidir.  

Canlı atenüe aşılar  

2-49  yaş arasında kullanım onayı vardır.

Gebe ve immunyetmezlikli kişilerde kullanılmamaktadır.

Ülkemizde canlı aşı bulunmamaktadır. 

Mevcut inaktif aşıların, çoklu doz uygulananları dışında, aşılarda koruyucu bulunmamaktadır. 

Grip aşısı kimlere yapılmalıdır ?  

Öncelikli gruplar belirlenmiş olmakla birlikte, aşı önerilerinde bulunan yetkili kurum ve kuruluşlar, 6 aydan büyük ve grip olmak sitemeyen herkesin her yıl aşılanmasını önermektedir. 

Öncelikli ve mutlaka  grip aşısı  yaptırması gerekenler  

• pregnant women 
• Çocuklar <5 yaş (6 ay-59 ay) 
• >65 yaş 
• Kronik hastalığı olanlar (HIV/AIDS, astım, kalp hastalıkları, akciğer hastalıkları, diabet) 
• Maruziyet artışı (sağlık çalışanlar) olanlar  

Grip aşısı kimlere yapılmamalıdır? 

• 6 aydan küçük çocuklara,
• Aşı içeriğindeki herhangi bir şeye karşı daha önce ani tip allerji geliştirmiş olanlar  (jelatin, antibiyotik) 

Yumurta allerjisi olanlara aşılar güvenle yapılabilir. 

Kendinizi çok iyi hissetmediğiniz dönemde, aşı uygulaması ertelenebilir. 

Biyolojik ajan, kemoterapi, kortikosteroid gibi bağışıklık sistemini baskılayıcı tedaviler alanlarda, mümkünse bu tedaviler başlanılmadan 2 hafta önce yapılmalıdır. 

Grip aşısı ne zaman yapılmalıdır ? 

Aşı yapıldıktan sonra koruyuculuğun ortaya çıkması 10-14 gündür.. 

Mümkünse Ekim sonuna kadar yapılmalıdır. 

Ama grip olmamış kişiler , Şubat sonuna kadar yaptırmalıdırlar . 

Grip Aşısı Ne Kadar EtkilIdir? 

Uygulanan kişinin yaşı, o yıl dolaşımdaki yani bulaşacak olan virüsün tipi ile uygulanan aşı arasındaki uyum, kişinin genel bağışıklık sistemi gibi değişken faktörlere bağlı olmak üzere %40 ile %70 arasında değişebilir. 

ZATTÜRE (PNÖMOKOK ) AŞILARI 

Pnömokok hastalığının, yaşlı erişkinlerde ve bazı komorbiditeleri (diyabet, aspleni vb..) olanlardaki yükü ve bununla ilişkili morbidite ve mortalitesi göz önünde bulundurulduğunda, bu topluluklarda hastalığın önlenmesi, önemli bir hedeftir.

Pnömokok aşılarının başlıca bileşenlerini, bakterinin hastalık oluşumundan başlıca sorumlu olan ve en sık hastalıkla ilişkili bulunmuş olan serotiplerinin kapsül polissakaridleri oluşturur.  

13 valanlı  konjuge pnömokok aşısı (KPA13) ve 23 valan polisakarid pnömokok aşısı (PPA23) olmak üzere erişkinler için ruhsatlandırılmış iki aşı vardır. 

 PPA23 erişkinlerde 1980’li yıllardan beri  kullanılmaktadır.  

KPA ‘da 7 bileşen ile çocuklarda uygulanmaya başlamış, kapsayıcılığı yüksek olan 13 valanlı ile yer değiştirmiştir. 

İki aşıdan, KPA ,  bağışıklığı zayıf olanlarda  daha kuvvetli cevap, genel olarak tüm aşılananlarda daha uzun süreli etki, toplumsal bağışıklığa katkı sağlamaktadır. 

PPA ise, hastalıkla en çok ilişkili  10  serotipi daha içermekte olup  daha kapsayıcıdır.

KPA,2 yaş altı çocuklar, 65 yaş üzeri erişkinler ve 2-64 yaş  arası özel durumları olan, özellikle bağışıklığı baskılanmış erişkinlerde önerilmektedir. 

PPA23, 65 yaş üzeri erişkinler, 19-64 yaş arası olup yoğun sigara içenler ve 2-64 yaş arası özel durumları olanlarda önerilmektedir. 

Pnömokok aşılarının, immünosüpresif tedaviye (biyolojik ajanlar, kortikosteroid, kanser tedavileri) başlamadan ya da elektif bir splenektomi  yapılmadan en az 2 hafta önce, HIV infeksiyonu tanısı konulmuş bir hastada ise olabildiğince erken uygulanması gerekir. 

 Pnömokok aşısı kimlere yapılmalıdır ? 

1. İmmün Sistemi Zayıflamış Kişiler (İKİ AŞI ART ARDA) 

• HIV  infeksiyonu  
• Kronik böbrek yetmezliği  
• Nefrotik sendrom  
• Lösemi,Lenfoma, Multipl myelom  
• Jeneralize  malignite  
• Solid organ nakli   
• İyatrojenik immünosüpresyon (uzun süreli kortikosteroid tedavisi, biyolojik ajanlar , kanser kemoterapisi) 

1. Anatomik/Fonksiyonel Asplenisi Olanlar  (İKİ AŞI ART ARDA ) 

• Orak hücre hastalığı, diğer hemoglobinopatiler 
• Splenektomi 

1. Bağışıklık sistemi sağlam, ek hastalıkları olanlar  

• ≥65 yaş erişkinler 
• BOS kaçağı,koklea implantı 
• Kronik kalp hastalığı, konjestif kalp yetmezliği ,kardiyomyopatiler  
• Kronik akciğer hastalığı ,KOAH ,Astım  
• Kronik karaciğer hastalığı,Siroz 
• Alkolizm 
• Diabetes mellitus 
• Tütün kullanımı 

Polisakkarid ve konjuge pnömokok aşılarının, pnömokok veya difteri – tetanoz toksoidi  (KPA taşıyıcı protein) içeren herhangi bir aşıya karşı ciddi alerjik reaksiyon öyküsü bulunan kişiler dışında endikasyonu olan tüm erişkinlere güvenle uygulanabileceği belirtilmektedir.

En sık saptanan lokal ve sistemik yan etkiler kızarıklık, şişlik, ağrı, hareket kısıtlılığı, ateş, halsizlik, baş ağrısı, döküntü, yaygın kas ve eklem ağrısıdır.

Bu aşıların, birlikte art arda uygulanılması gereken durumlar;

• ≥65 yaşındaki.  
• Yüksek risk altındaki her yaştan erişkinlere (yaniimmünsistemi zayıflatan durumu, fonksiyonel ya da anatomik asplenisi, beyin-omurilik sıvısı kaçağı ve koklea implantı olan hastalar)  
• Her iki aşının uygulanmasının gerektiği erişkinlere önce KPA13 uygulanmalıdır.  

• PPA23 , bağışıklık yetmezliği olmayan  erişkinlere, KPA13’ten  ≥1 yıl sonra uygulanmasına karşın; bu aşı yüksek riskli, bağışıklık yetmezliği olan  hastalara ≥8 hafta sonra uygulanmalıdır.  
• Daha önce PPA23 uygulanmış hastalara, bu uygulamanın üzerinden ≥1 yıl geçmeden KPA13 uygulanmamalıdır.  

• İmmün sistemi zayıflamış ve asplenik hastalara PPA23’ün ilk dozundan ≥5 yıl sonra bir rapel dozu da uygulanmalıdır. BOS kaçağı ya da kohlea implantı olanlarda PPA23 rapel dozuna gerek yoktur. 
• KPA13 için hiçbir yaş grubunda rapel dozu önerilmemektedir.  
• Her iki aşı da farklı bir bölgeye uygulanmak koşuluyla grip aşısıyla aynı anda yapılabilir 

Pnömokok aşıları, çocuklarda otit ve pnömoniyi, menenjit  ve pnömokokal hastalıklardan ölümü, erişkinde de toplumda gelişen pnömoni ve pnömokokal hastalık ilişkili ölümleri azaltmada etkin bulunmuş aşılardır. 

SONUÇ: Yapılan çalışmalar, grip ve zatürre  aşılarının  ,grip ve zatürre gelişiminin  önlenmesi  dışındaki yararlarını göstermektedir. Bunlar kronik pulmoner hastalık aktivasyonun atakların azalması, kalp damar sistemi ilişkili kalp krizi ve inmelerin azalması olarak tanımlanmaktadır. 

Aşıların etkinliği yalnızca aşılar yapılmadığında yoktur.